آل ابی الجهم
آلِ اَبیالجَهْم، خاندان روایی بزرگ شیعی، ساکن کوفه در سدۀ 2ق / 8م. قابوس بن نعمان معروف به «ابیالجهم» نخستین فرد شناخته‌شده از این خاندان است که شخصیتهای برجستۀ آل ابیالجهم به وی منسوبند. نسب قابوس به لخمیان (مناذره) که دست‌نشاندگان ساسانیان در حیره بودهاند میرسد. وی و خاندانش در شهر کوفه مسکن گزیدند و راویان و فقیهان و عالمان نام‌آوری از میانشان برخاستند. مشهورترین آنان عبارتند از 1. سعید بن ابی‌جهم؛ 2. منذر بن ابی‌جهم؛ 3. نصر بن ابی‌جهم؛ 4. نعیم بن ابی‌جهم؛ 5. حسین بن سعید؛ 6. منذر بن سعید؛ 7. محمد بن منذر؛ 8. منذر بن محمد.
در این میان 4 تن از شهرت بیشتری برخوردارند:
1. سعید بن ابی‌جهم، از یاران امام صادق(ع) و از راویان موثق بوده که از آن امام و نیز از امام کاظم(ع) حدیث نقل کرده است. او را تألیفاتی در حدیث و فقه بوده است (نجاشی، 128).
2. نصر بن ابی‌جهم، در نزد رجال‌شناسان، از راویان موثق است. وی از اصحاب امام صادق(ع) بوده و از وی و امام کاظم(ع) روایات بسیاری نقل کرده است (همو، 301). مفید وی را از خاصان امام کاظم(ع) دانسته است (بحرالعلوم، 1 / 274). طوسی در کتاب غیبت خود گوید که نصر حدود 20 سال وکیل امام صادق(ع) در امور اجتماعی و احکام شرعی بوده است. رجال‌شناسان، بر پارسایی، دانش و پرهیزکاری وی گواهی دادهاند (حائری غروی، 2 / 291).
3. حسین بن سعید، از یاران امام صادق(ع) است. وی کتابی در قرائات قرآن از نظر اهل بیت نوشته است که برخی مطالب آن تأیید گشته است. (امین، 6 / 27).
4. منذر بن محمد، از اصحاب مشهور امام صادق(ع) و از راویان موثقی است که از آن امام روایاتی نقل کرده است. وی را آثاری بوده است بدین قرار: 1. وفودالعرب الی النبی(ص)؛ 2. جامعالفقه؛ 3. کتابالجمل؛ 4. کتابالصفین؛ 5. كتابالنهروان؛ 6. کتابالغارات. منذر محدث و فقیه بوده (خویی، 18 / 337)، اما از آثارش برمیآید که در باب تاریخ نیز اطلاعات گسترده داشته است. شاید از همینرو ابنحجر عسقلانی (6 / 90) او را از نسب‌شناسان دانسته است.
مآخذ
ابن ابی‌حاتم رازی، محمدبن ادریس، الجرح والتعدیل، بیروت، داراحیاء التراث العربی، 1371ق، 1 / 54؛ ابنحجر عسقلانی، احمدبن علی، لسانالمیزان، حیدرآباد دکن، 1331ق؛ امین، محسن، اعیانالشیعة، بیروت، دارالتعارف، 1403ق، 2 / 88، 7 / 233؛ بحرالعلوم، محمدمهدی، رجال، تهران، مکتبةالصادق، 1363ش، 1 / 272-275؛ حایری غروی، علی، جامعالرواة، بیروت، دارالاضواء، 1403ق، 2 / 45، 262، 291، 295-296؛ حلی، علی بن داوود، الرجال، دانشگاه تهران، 1342ش، صص 353، 354، 359؛ خویی، ابوالقاسم؛ معجم رجالالحدیث، بیروت، 1403ق، 17 / 308، 18 / 335، 19 / 175-176؛ طوسی، محمد بن حسن، اختیار معرفةالرجال، به کوشش میرداماد استرآبادی، قم، مؤسسۀ آلالبیت، 1404ق، 2 / 747؛ مامقانی، محمدحسن، تنقیح المقال، نجف، 1352ق، 1 / 328، 2 / 23-24، 3 / 192، 248؛ مدرّس، محمدعلی، ریحانةالادب، تبریز، 1346ش، 8 / 429؛ نجاشی، احمد بن علی، رجال، قم، مکتبه الداوری، 1398ق.
بخش معارف